Καρδιά και συναισθήματα

Από τον Αλέξ. Παπαδημητρίου

Καθηγητής Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα διερευνούν τους φυσιολογικούς μηχανισμούς με τους οποίους η καρδιά επικοινωνεί με τον εγκέφαλο στην επεξεργασία των πληροφοριών, των συναισθημάτων, αλλά και τον συγχρονισμό των δύο οργάνων στις διάφορες περιβαλλοντικές συναισθηματικές μεταβολές (π.χ. οικονομική, επαγγελματική κοινωνική, οικογενειακή κρίση) ή στις αυθόρμητες συναισθηματικές αντιδράσεις (π.χ. θυμός, οργή, χαρά, λύπη, έρωτας).
Είναι γνωστό ότι κάθε συναισθηματική εμπειρία ακολουθείται από καρδιακές μεταβολές στον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση και την αναπνευστική λειτουργία. Όταν είμαστε σε θέση μάχης συναισθηματικά το συμπαθητικό τμήμα του νευρικού συστήματος μας ενεργοποιεί για fight or tlight και σε καταστάσεις ηρεμίας το παρασυμπαθητικό μας κρατάει σε ήρεμους ρυθμούς.
Υπάρχουν πολλές ενδείξεις από την έρευνα ότι η καρδιά επικοινωνεί με τον εγκέφαλο με έναν περίεργο τρόπο. Η καρδιά φαίνεται ότι στέλνει μηνύματα στον εγκέφαλο και οι Νευροφυσιολόγοι ανακάλυψαν έναν μηχανισμό εισόδου μηνυμάτων από την καρδιά στον εγκέφαλο που τα μηνύματα αυτά μπορούν να ενεργοποιήσουν και να αναστείλουν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου.

Μόλις την τελευταία 15ετία ανακαλύφθηκε ότι η καρδιά διαθέτει ένα σύμπλοκο εσωτερικό νευρικό σύστημα γι’ αυτό και μερικοί αποκαλούν την καρδιά μικρό εγκέφαλο. Το τμήμα αυτό αποτελείται από δίκτυο νευρώνων νευρομεταβιβάστων και πρωτεϊνών παρόμοιο με αυτό του εγκεφάλου. Υπολογίζεται ότι αποτελείται από 40.000 νευρώνες (αισθητικοί νευρίτες). Μέσα από αυτό το κέντρο στέλνονται μηνύματα ακόμα και συναισθήματα στον εγκέφαλο με διάφορους προσαγωγούς δρόμους. Αυτές οι πληροφορίες φθάνουν στους αμυγδαλοειδείς πυρήνες του εγκεφάλου και από εκεί στα ανώτερα νοητικά κέντρα του εγκεφάλου. Το ότι οι πληροφορίες αυτές φθάνουν πρώτα στον αμυγδαλοειδή πυρήνα και στη συνέχεια στον φλοιό ερμηνεύει τις αυθόρμητες αντιδράσεις που δεν ελέγχονται από το φλοιό όπως για παράδειγμα η χαρά, ο θυμός ή η οργή, όπου παρατηρούνται αλλαγές τόσο στην καρδιά, όσο και στον εγκέφαλο. Αντίθετα, σε καταστάσεις που ελέγχονται από τον φλοιό για παράδειγμα στην κατάθλιψη ή ευδαιμονία οι μεταβολές είναι πιο ήπιες και πιο χρόνιες. Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι επικοινωνίας όπως:
α) Μαγνητικό πεδίο. Η καρδιά παράγει μαγνητικό πεδίο 500 φορές δυνατότερο από του εγκεφάλου και αυτό μπορεί να μεταφέρει κύματα με τα οποία γίνεται καθολικός συγχρονισμός των αντιδράσεων του σώματος.
Το μαγνητικό κύμα μεταβάλλεται ανάλογα με την ψυχική κατάσταση. Στην οργή και τον θυμό αυξάνεται και επηρεάζει αναλόγως την καρδιά, ενώ στην ηρεμία και στην ευτυχία είναι πιο ήπιες οι μεταβολές. Αυτός ο συγχρονισμός αρχικά συμβαίνει στο σώμα μας ανάμεσα στην καρδιά, τον εγκέφαλο και τα άλλα όργανα, αλλά σύμφωνα με διάφορες μελέτες ο ίδιος συγχρονισμός μπορεί να συμβεί και με άλλους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά μας και μπορεί να συγχρονίζουν οι καρδιές και άλλων ανθρώπων. Η βιομαγνητική αυτή επικοινωνία μπορεί να αξιολογηθεί με τον δείκτη Heart rate variability (HRV), δηλαδή μεταβλητότητα του ρυθμού της καρδιάς έναν δείκτη που αντανακλά τη συναισθηματική κατάσταση των ανθρώπων και τη βιολογική (οργανική) σύνδεση μεταξύ της καρδιάς και του εγκεφάλου. Αυτό που αποκαλούμε καρδιακή συνοχή δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο journal of Cardiology το 1995 και έδωσε το έναυσμα για πληρέστερη μελέτη της σύνδεσης ανάμεσα στην καρδιά και το συναίσθημα.
Το θέμα μελετάται από τις κοινωνικές επιστήμες και δημιουργήθηκαν διάφορα μοντέλα για τις δυνατότητες παρέμβασης στην καρδιακή συνοχή και τη βαθύτερη σύνδεση των ανθρώπων (δεδομένο ότι έχει αποδειχθεί ότι η συνοχή των ομάδων στον εργασιακό χώρο επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα). Οι ερευνητές κατέγραψαν μία σειρά περιστατικών κατά τα οποία τα εγκεφαλικά κύματα μιας μητέρας γεμάτη αγάπη συγχρονίσθηκαν με τους καρδιακούς παλμούς του μωρού ή οι καρδιακοί ρυθμοί ενός ευτυχισμένου ζευγαριού συγχρονίσθηκαν μεταξύ τους.
β) Ορμόνες: Το 1983 ανακαλύφθηκε ότι η καρδιά εκκρίνει τον νατριουρητικό παράγοντα. Ήταν όμως ήδη γνωστό ότι η καρδιά περιέχει αδρενεργικά κύτταρα τα οποία εκκρίνουν νοραδρεναλίνη και dopamine.
Τελευταία βρέθηκε ότι η καρδιά εκκρίνει οκυτοκίνη την ορμόνη της αγάπης, της ευτυχίας και του έρωτα, αλλά και της νόησης, της απόρριψης, της εκμάθησης, της κοινωνικής συμπεριφοράς. Οι συγκεντρώσεις της οκυτοκίνης είναι παρόμοιες με τον εγκέφαλο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι υπάρχει μια καταπληκτική επικοινωνία του εγκεφάλου με την καρδιά και αντιστρόφως. O συνδυασμός του βιομαγνητικού κύματος και των ορμονικών μηχανισμών δικαιολογεί το γεγονός ότι διαχρονικά σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης ο έρωτας εδράζεται στην καρδιά και γι’ αυτό συμβολίζεται με την καρδιά.
Η καρδιά δεν είναι μια αντλία, αλλά συμμετέχει απόλυτα στον συγχρονισμό άλλων συστημάτων και ιδιαίτερα του νευρικού συστήματος.ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΘΕΝΤΕΣ
Τα τελευταία χρόνια μελετάται επισταμένως το γεγονός ότι οι ασθενείς με μεταμόσχευση καρδιάς παρουσιάζουν αλλαγή προσωπικότητας και ενσωματώνουν χαρακτηριστικά του δότη. Υπάρχουν στη βιβλιογραφία πάνω από 70 περιπτώσεις ασθενών με μεταμόσχευση καρδιάς όπου οι ασθενείς μαζί με την καρδιά έλαβαν και στοιχεία της προσωπικότητας του δότη. Υπάρχουν πολλαπλά κλινικά περιστατικά που αν δεν αποδεικνύουν, τουλάχιστον προβληματίζουν για τη θεώρηση ως σύμπτωση ή τυχαίο γεγονός. Ένας 40χρονος εξεπλάγη από τη νεοαποκτηθείσα αγάπη για την κλασική μουσική. Το ανακάλυψε αργότερα όταν πληροφορήθηκε ότι ο δωρητής αγαπούσε την κλασική μουσική, έπαιζε βιολί και όταν δολοφονήθηκε κρατούσε το βιολί στο στήθος του.
Μία 15χρονη κοπέλα μετά τη μεταμόσχευση είχε τρομακτικό εφιάλτη ενός άνδρα. Τα όνειρα ήταν τόσο τραυματικά και ζητήθηκε ψυχιατρική βοήθεια. Οι εικόνες όμως ήταν τόσο συγκεκριμένες που η κοπέλα περιέγραφε τα χαρακτηριστικά αυτού του άντρα. Με την περιγραφή αυτή βρέθηκε o δολοφόνος που ομολόγησε και καταδικάστηκε. Άνθρωπος που μπορούσε μόλις να γράψει απέκτησε μετά τη μεταμόσχευση ταλέντο με την ποίηση. Άρα είναι πιθανόν ο μικρός εγκέφαλος της καρδιάς να κρατάει μνήμες που εκδηλώνονται στον δότη. (Στις μεταμοσχευμένες καρδιές η επικοινωνία με τον εγκέφαλο διά μέσου του πνευμογαστρικού νεύρου διακόπτεται και η καρδιά λειτουργεί με το δικό της νευρικό σύστημα με πλήρη συγχρονισμό με τον εγκέφαλο).
Τις περιπτώσεις αυτές μπορεί να τις κατατάξουμε: Σε αλλαγή στις προτιμήσεις (φαγητά, μουσική, τέχνη, σεξουαλικότητα) π.χ. Μία 29χρονη γυναίκα λεσβία δέχθηκε την καρδιά μιας 19χρονης κοπέλας χορτοφάγου και νυμφομανούς. Μετά τη μεταμόσχευση είπε σε φίλους ότι σιχαινόταν το κρέας και δεν έβρισκε τις γυναίκες ελκυστικές. Λίγο καιρό αργότερα παντρεύτηκε έναν άνδρα. Σε αλλαγές στο συναίσθημα π.χ. ένας 69χρονος φαινομενικά ευτυχισμένος χωρίς προειδοποίηση αυτοπυροβολήθηκε. Ο ασθενής αυτός ήταν δέκτης καρδιάς από κάποιον που αυτοκτόνησε χωρίς εμφανή λόγο.
Αν και οι αλλαγές αυτές εμφανίζονται στο 10% των ασθενών, εν τούτοις το ερώτημα υπάρχει γιατί γίνονται αυτές. Εάν προσπαθήσει κανένας να το ερμηνεύσει μέσα από την ψυχαναλυτική σκοπιά θα μπορούσε να τις αποδώσει: α) Στη χρόνια χρήση ανοσοκατασταλτικών, β) στην προϋπάρχουσα παθολογία, γ) η ίδια τη βαρεία επέμβαση σημαντική για τη ζωή είναι λογικό να αλλάξει μερικά σημεία του χαρακτήρα, δ) στην πληροφόρηση για τον δότη (αν και οι δότες είναι άγνωστοι, εντούτοις οι δέκτες νιώθουν έντονη τη λαχτάρα να μάθουν περισσότερα για τον δότη από το νοσηλευτικό ή το παραϊατρικό προσωπικό). Εάν ήθελε κανείς να προσεγγίσει το θέμα από επιστημονικής πλευράς θα μπορούσε να εστιάσει στην κυτταρική μνήμη και κατά πόσο τα καρδιακά κύτταρα διατηρούν μνήμη. Αν και η μνήμη είναι χαρακτηριστικό των εγκεφαλικών κυττάρων και των συνάψεων, είναι γνωστό ότι υπάρχουν και άλλες μνήμες. Η ανοσολογική π.χ. μνήμη όπου τα ανοσιακά κύτταρα διατηρούν παθογόνες μνήμες. Η ανοσολογική μνήμη βεβαίως δε βρίσκεται στις συνάψεις των νευρικών κυττάρων. Η κυτταρική μνήμη συζητήθηκε στη βιβλιογραφία και υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο που παρατηρείται στις καρδιακές μεταμοσχεύσεις.