Παγκόσμια ημέρα κατά της Πνευμονίας: Αίτια, συμπτώματα, επιπλοκές και θεραπεία της νόσου

Δρ. Γεώργιος Ε. Καπότσης, MD, PhD

Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Επιστημονικά Υπεύθυνος Πνευμονολογικού Τμήματος  ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Πνευμονίας έχει καθιερωθεί με πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Συνασπισμού κατά της Παιδικής Πνευμονίας και γιορτάζεται, από το 2009, κάθε χρόνο στις 12 Νοεμβρίου με στόχο:

Την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με την πνευμονία, την κύρια αιτία θανάτου των παιδιών ηλικίας κάτω των πέντε ετών σε όλο τον κόσμο!

Την προώθηση παρεμβάσεων για την προστασία, πρόληψη και θεραπεία της ασθένειας.

Την δημιουργία δράσεων για την καταπολέμηση της.

Τι είναι η Πνευμονία

Πνευμονία λέγεται η φλεγμονή του πνευμονικού παρεγχύματος (κυψελίδων), η οποία οφείλεται σε κάποιο λοιμώδη παράγοντα (μικρόβια, ιούς, μύκητες, παράσιτα, μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης). Ο κύριος παθοφυσιολογικός μηχανισμός είναι η αντικατάσταση του αέρα των κυψελίδων με εξιδρωματικό υγρό (υγρό πλούσιο σε λευκά αιμοσφαίρια και λευκώματα), η οποία εμποδίζει τη φυσιολογική ανταλλαγή των αερίων (Ο₂ και CO₂) και ως εκ τούτου επηρεάζει την οξυγόνωση του αίματος και του οργανισμού. Τα τελευταία χρόνια γίνεται ευρέως αποδεκτή η ταξινόμηση της πνευμονίας σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: την πνευμονία της κοινότητας (ή εξωνοσοκομειακή πνευμονία), τη νοσοκομειακή πνευμονία και την πνευμονία σε ανοσοκατασταλμένους.

Η Πνευμονία της κοινότητας

Η πνευμονία της κοινότητας αποτελεί την εξ΄ ορισμού οξεία λοίμωξη του πνευμονικού παρεγχύματος σε άτομο το οποίο δε διαμένει σε οίκο ευγηρίας και δεν έχει νοσηλευτεί σε νοσοκομείο έως και δύο εβδομάδες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Είναι κοινή και σοβαρή νόσος, αφού αποτελεί την έκτη σε συχνότητα αιτία θανάτου και τη συχνότερη αιτία θανάτου από τα λοιμώδη νοσήματα, παρά την ύπαρξη νέων αντιβιοτικών φαρμάκων και εμβολίων. Από αδρά επιδημιολογικά στοιχεία, λόγω του ότι δεν είναι από τα νοσήματα που δηλώνονται υποχρεωτικά, προκύπτει ότι η επίπτωσή της κυμαίνεται από 5-11 περιπτώσεις /1000 κατοίκους ανά έτος και σχετίζεται θετικά με την αύξηση της ηλικίας.

Η εισαγωγή στο νοσοκομείο ποικίλει από 20-50% των ασθενών με πνευμονία της κοινότητας, ενώ αναδρομικές μελέτες καταγράφουν μια μέση  θνητότητα 1-5% για τους εξωνοσοκομειακούς ασθενείς με πνευμονία. Πιο ευπαθή είναι τα ηλικιωμένα άτομα και τα άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα, όπως χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδη διαβήτη, καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσο, κακοήθη νοσήματα, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας και νευρολογικά νοσήματα, επειδή παρουσιάζουν σημαντική μείωση των αμυντικών δυνάμεων του οργανισμού.

Πώς μεταδίδεται η πνευμονία

Η μετάδοση της νόσου και η είσοδος των παθογόνων μικροοργανισμών στον πνεύμονα γίνεται με έναν από τους παρακάτω μηχανισμούς: α) με εισρόφηση των μικροοργανισμών που αποικίζουν το στοματοφάρυγγα, β) αερογενώς, με εισπνοή μολυσμένων σταγονιδίων και γ) με αιματογενή διασπορά των μικροοργανισμών από κάποια εξωπνευμονική εστία. Την πιο συχνή αιτία αποτελεί η εισρόφηση των στοματοφαρυγγικών εκκρίσεων, αφού παρατηρείται στο 50% των φυσιολογικών ατόμων κατά τη διάρκεια του ύπνου, ενώ πιο συχνά απαντάται  σε άτομα με μειωμένο επίπεδο συνείδησης (αλκοολικοί, χρήστες ουσιών, ασθενείς με επιληψία ή εγκεφαλικά επεισόδια).

Συμπτώματα και διάγνωση

Σε ότι αφορά στον τρόπο εμφάνισης και τα ιδιαίτερα κλινικά χαρακτηριστικά, η πνευμονία μπορεί να διακριθεί στην τυπική και την άτυπη. Η τυπική πνευμονία χαρακτηρίζεται από οξεία έναρξη, υψηλό πυρετό με ρίγος, βήχα  παραγωγικό με βλεννοπυώδη απόχρεμψη, πλευριτικό άλγος, δύσπνοια,  σημαντική λευκοκυττάρωση κι έχει παθολογικά αντικειμενικά ευρήματα από την κλινική εξέταση του θώρακα, ενώ η επιβεβαίωση θα γίνει με την ακτινογραφία θώρακος. Συνήθως οφείλεται σε εξωκυττάρια βακτήρια, όπως ο πνευμονιόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος και ο αιμόφιλος της ινφλουέτζας. Η άτυπη πνευμονία έχει σταδιακή έναρξη, πυρετό χωρίς ρίγος, βήχα  μη παραγωγικό, μυαλγίες, κεφαλαλγία, ήπια λευκοκυττάρωση και συχνά λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Οφείλεται κυρίως σε ενδοκυττάρια βακτήρια (μυκόπλασμα, χλαμύδια, Legionella) και ιούς (γρίππης, νέος κορωνοιός, αδενοιοί).   

Κυρίας σημασίας είναι η αιτιολογική διάγνωση και η αναγνώριση του παθογόνου μικροοργανισμού, αφού εκεί θα στηριχθεί η κατάλληλη θεραπεία. Ακόμη όμως κι αν εξαντληθούν όλοι οι  διαγνωστικοί χειρισμοί, ο αιτιολογικός παράγοντας παραμένει άγνωστος σε ένα ποσοστό 50% των περιπτώσεων.

Επιπλοκές της Πνευμονίας

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις συχνές και βαριές επιπλοκές της νόσου που μπορεί να συνυπάρχουν κατά τη διάγνωση ή να εμφανιστούν στην εξέλιξή της, όπως  η παραπνευμονική συλλογή και το εμπύημα, το πνευμονικό απόστημα, η σηψαιμία και το σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων  (ARDS).

Η θεραπεία της Πνευμονίας

Η πνευμονία της κοινότητας είναι συχνά βακτηριακής αιτιολογίας και χρήζει θεραπείας με αντιβιοτική αγωγή, ενώ οι υπόλοιπες λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού (όπως η βρογχίτιδα), συνήθως είναι αυτοπεριοριζόμενες νόσοι, που δεν απαιτούν αντιβιοτική αγωγή. Λόγω της σοβαρότητας της νόσου, η έναρξη της αντιμικροβιακής αγωγής κρίνεται άμεση, πριν ακόμη ολοκληρωθεί η επιβεβαίωση του αιτιολογικού παράγοντα από τον εργαστηριακό έλεγχο. Έτσι, με βάση τα κλινικά χαρακτηριστικά, τα εργαστηριακά ευρήματα και τη συνοσηρότητα οι ασθενείς ξεκινούν εμπειρική θεραπεία, που βασίζεται στην αντιμετώπιση των πιο κοινών παθογόνων μικροοργανισμών.

Η πνευμονία της κοινότητας αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με τα κοινά αντιβιοτικά (πενικιλλίνη, μακρολίδια, κινολόνες), η κατάχρηση των οποίων τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ανθεκτικών μικροβιακών στελεχών, με αποτέλεσμα την πρόκληση σοβαρότερων λοιμώξεων. Το γεγονός αυτό καθιστά την πρόληψη των λοιμώξεων αυτών ακόμα πιο σημαντική. Στα προληπτικά μέτρα περιλαμβάνονται τα εμβόλια της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου (όλα τα άτομα άνω των 60 και 65 ετών αντίστοιχα, καθώς και τα νεότερα, με καρδιοαγγειακά ή αναπνευστικά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, αλκοολισμό, κίρρωση, κακοήθη νοσήματα, Χ.Ν.Α., δρεπανοκυτταρική αναιμία και προσωπικό νοσοκομείων), τα οποία είναι εξαιρετικά ασφαλή και αποτελεσματικά, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η διακοπή του καπνίσματος.