Σεξουαλική Κακοποίηση

Γράφει η Ασπασία Τσολάκη, Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος

-Τις τελευταίες ημέρες με αφορμή την καταγγελία της αθλήτριας Σοφίας Μπεκατώρου άνοιξε ο φάκελος της σεξουαλικής κακοποίησης γυναικών στην Ελλάδα. Οι καταγγελίες έχουν πάρει μορφή χιονοστιβάδας και δεν μένουν μονάχα στον αθλητικό χώρο. Τελικά βλέπουμε ότι αρκούσε να ανοίξει ένα στόμα, για να γίνει μια πολύ σοβαρή κουβέντα γύρω από αυτό το ζήτημα. Είναι πράγματι έτσι; Τι είναι αυτό που παρότρυνε τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή τους;

Πράγματι, η καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου έδωσε το βήμα σε ανθρώπους  από το χώρο του αθλητισμού, της εκπαίδευσης, της πολιτικής αλλά και της δημοσιογραφίας να καταγγείλουν περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης τα οποία απέκρυπταν και οι ίδιοι τόσο από την κοινή γνώμη όσο και από αγαπημένα τους πρόσωπα. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ειδικά τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης περνάνε ένα διάστημα έντονου μετα-τραυματικού στρες, όπου στην προσπάθεια τους να «ξεχάσουνε» ενεργοποιούν συνήθως τον μηχανισμό άμυνας της απώθησης, διατηρώντας τις αναμνήσεις της σεξουαλικής κακοποίησης στην «κατάψυξη» για χρόνια με τραυματικές και ακριβείς λεπτομέρειες. Με την αποκάλυψη λοιπόν της Σοφίας Μπεκατώρου, μίας  αθλήτριας διεθνούς φήμης, αυτοί οι άνθρωποι αισθάνθηκαν ότι δεν είναι μόνοι και ότι και άλλοι άνθρωποι, άνθρωποι με κοινωνική επιφάνεια, υποφέρουν στη σιωπή όπως και οι ίδιοι και νιώθουν αβοήθητοι. Αυτό το γεγονός τους ενθάρρυνε και τους παρότρυνε να σπάσουν και τη δική τους σιωπή και να κοινοποιήσουν αυτό που στην ουσία δεν μπόρεσαν να ξεχάσουν ποτέ.

-Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν μια γυναίκα στο να μην καταγγείλει ένα περιστατικό παρενόχλησης ή βίας;

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η σεξουαλική κακοποίηση έχει πολλαπλά πρόσωπα και μπορεί να πάρει τη μορφή της σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογικής βίας με ανυπολόγιστες συνέπειες στον ψυχισμό, την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια μίας γυναίκας.  Ωστόσο η σεξουαλική κακοποίηση παρά το γεγονός ότι είναι ένα φαινόμενο με το οποίο οι γυναίκες έρχονται συχνά αντιμέτωπες ( ιδίως στον εργασιακό τομέα) αποτελεί ένα αόρατο φαινόμενο, με μόλις 13% των περιστατικών έμφυλης βίας να καταγγέλλονται στην Ευρωπαϊκή  Ένωση (FRA 2014). Γιατί λοιπόν οι γυναίκες δεν μιλούν;

Αρχικά τα πατριαρχικά κοινωνικά πρότυπα μετατρέπουν το συναίσθημα του θυμού προς το θύτη σε συναίσθημα ντροπής και ενοχής προς τον εαυτό. Αυτό συμβαίνει διότι οι πατριαρχικές αντιλήψεις είναι ακόμη βαθιά ριζωμένες στον κοινωνικό ιστό, γεγονός που φαίνεται και από ερωτήματα όπως: «Κι αν η ίδια το προκάλεσε με τη συμπεριφορά της; Καλά, μετά από τόσα χρόνια  τώρα το θυμήθηκε»; Όλες οι παραπάνω ερωτήσεις είναι οι λόγοι που το θύμα δεν μπορεί να μιλήσει νωρίτερα καθώς έμμεσα ενοχοποιείται για την ίδια την κακοποίηση την οποία υπέστη.

Επιπλέον πολλές γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση φοβούνται ότι θα ξαναζήσουν τον εφιάλτη «σκαλίζοντας» ένα τραύμα που τόσο καιρό προσπαθούν να επουλώσουν, ιδίως μέσα σε δικαστικές αίθουσες όπου  προσπαθούν να αποδείξουν τα αυτονόητα σε συνηγόρους υπεράσπισης και δικαστές. Τέλος, η σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση ασκείται συνήθως από άνδρες σε θέσης ισχύος και εξουσίας με τις γυναίκες αυτές να απειλούνται ότι εάν τολμήσουν και μιλήσουν θα απολυθούν και θα διαπομπευθούν. Σκεπτόμενοι όλα τα παραπάνω λοιπόν μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί πολλές γυναίκες καθυστερούν να σπάσουν τη σιωπή τους και γιατί η κάθε γυναίκα χρειάζεται το δικό της προσωπικό χρόνο ώστε να σταθεί ξανά στα πόδια της και να μιλήσει για όλα όσα συνέβησαν.

-Ποιες είναι οι διαστάσεις της σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών στην Ελλάδα και η πολιτεία τι έχει κάνει για αυτό; Πόσες τέτοιες υποθέσεις φτάνουν στο δικαστήριο;

Η σεξουαλική βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα αποτελεί δυστυχώς μία πραγματικότητα, γεγονός το οποίο επαληθεύεται και από τη πρόσφατη σωρεία αποκαλύψεων από το χώρου του αθλητισμού (και όχι μόνο). Στην τελευταία έρευνα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για τη βία κατά των γυναικών, στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα (FRA 2014), μία στις τρεις γυναίκες έχουν βιώσει κάποιας μορφής φυσική ή σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών. Ωστόσο τα νούμερα αυτά στην πραγματικότητα είναι πολύ μεγαλύτερα καθώς ένας πολύ σημαντικός αριθμός περιστατικών δεν καταγγέλλεται πότε για τους λόγους που αναλύθηκαν παραπάνω. Επομένως τα θύματα είναι πολύ περισσότερα και κανείς δεν μπορεί να προσεγγίσει τον ακριβή αριθμό τους  ενώ παράλληλα πολλά από τα περιστατικά αυτά δεν φτάνουν ποτέ στις αίθουσες των δικαστηρίων.

Η πολιτεία έχει καθήκον και υποχρέωση να υποστηρίξει θύματα βίας. Τη δεδομένη χρονική στιγμή η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων αριθμεί 20 ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών και 42 συμβουλευτικά κέντρα υποστήριξης, ενώ λειτουργεί και την Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 για επείγοντα περιστατικά. Το δίκτυο αυτό υποστήριξης παρέχει κοινωνική, ψυχολογική, νομική υποστήριξη και φιλοξενία σε γυναίκες θύματα κάθε μορφής βίας ενώ το  Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας ενεργοποιεί τη προώθηση της ισότητας των φύλων και την εξάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων. Συγκεκριμένα στην πόλη μας από το 2013 λειτουργεί ο Ξενώνας Φιλοξενίας Γυναικών του Δήμου Λαρισαίων, έχοντας εξυπηρετήσει ένα μεγάλο αριθμό γυναικών οι οποίες κατάφεραν να πατήσουν στα πόδια τους και να αλλάξουν τη ζωή τους ενώ σημαντικός αριθμός γυναικών απευθύνεται και στο Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας. Ωστόσο η βία κατά των γυναικών δεν θα εξαλειφθεί  μόνο με την καλύτερη διαχείριση των καταγγελιών  ούτε και με την αποτελεσματικότερη προστασία των θυμάτων αλλά με έγκαιρες προληπτικές παρεμβάσεις και πρακτικές.

-Σε επίπεδο πρόληψης τι θα μπορούσε να γίνει;

Η πρόληψη της σεξουαλικής  κακοποίησης αλλά και κάθε μορφής βίας απαιτεί μία πολιτική και κοινωνική αλυσίδα συντονισμού, προϋποθέτοντας δράσεις στην οικογένεια, στο σχολείο, στο χώρο εργασίας, αλλά και γενικότερα σε επίπεδο κοινωνίας.

Θα πρέπει να διοργανώνονται όλο και πιο συχνά και συντονισμένα ενημερωτικές δράσεις για την αντιμετώπιση των στερεοτύπων για τη βία κατά των γυναικών στις οποίες θα συμμετέχουν επιστήμονες από πολλούς τομείς με στόχο την ολιστική προσέγγιση του κοινωνικού αυτού φαινομένου. Η ένταξη της σεξουαλικής αγωγής στο σχολείο θα μπορούσε να αποτελέσει επίσης ένα σωτήριο προληπτικό μέτρο καθώς από μικρή ηλικία θα διδάσκεται στα παιδιά ποιες συμπεριφορές επιτρέπονται και ποιες όχι, πότε μία συμπεριφορά υπερβαίνει τα όρια και θεωρείται παρενόχληση, ενοχοποιώντας και καταδικάζοντας οποιασδήποτε μορφής σεξουαλικής κακοποίησης και μαθαίνοντας να την αναγνωρίζουν.

Η αναδιαμόρφωση του νομικού πλαισίου με αυστηρότερες ποινές κατά των θυτών και η επίσπευση των δικαστικών διαδικασιών θα διευκόλυνε τα θύματα ώστε να μιλήσουν νωρίτερα  αλλά και να αισθάνονται μια μεγαλύτερη σιγουριά ότι τελικά θα δικαιωθούν. Τέλος, στις ιεραρχικές θέσεις των αθλητικών σωματείων (και όχι μόνο) οι οποίες είναι κατά κύριο λόγο ανδροκρατούμενες θα πρέπει να προσλαμβάνονται και γυναίκες ώστε τα κορίτσια να αισθάνονται πιο άνετα να μιλήσουν και να αποκαλύψουν ένα τέτοιο περιστατικό.

– Ποιο είναι το προφίλ της γυναίκας που πέφτει θύμα βίας και σκέφτεται ότι αν το αποκαλύψει θα διαπομπευτεί, δεν θα γίνει πιστευτή ή θα αντιμετωπίσει άλλους είδους προβλήματα στην εργασία ή την οικογένεια της;

Ουσιαστικά, δεν υπάρχει ένα τέτοιο  συγκεκριμένο προφίλ γυναίκας. Οποιαδήποτε γυναίκα, από μία απλή υπάλληλο μέχρι μία επιφανή δημοσιογράφο ή διεθνούς φήμης αθλήτρια μπορεί να πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης και να φοβάται ότι θα αντιμετωπίσει προβλήματα στην εργασία ή την οικογένειά της. Ορμώμενοι από στοιχεία Ξενώνων Φιλοξενίας Κακοποιημένων Γυναικών γνωρίζουμε ότι πρόκειται κυρίως  για γυναίκες με χαμηλό ή μέσο οικονομικό επίπεδο αλλά δεν είναι λίγες οι  περιπτώσεις που οι γυναίκες ανήκουν σε υψηλότερα οικονομικά στρώματα και με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο. Άλλωστε αυτό το απέδειξαν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών με τη σωρεία διάσημων- και μη- προσώπων που κατέθεσαν τις τραυματικές τους εμπειρίες και τον αντίκτυπο που είχαν στις ζωές τους. Η σεξουαλική βία δεν κάνει οικονομικές ή κοινωνικές διακρίσεις και αφορά τόσο γυναίκες όσο και άνδρες. Για το λόγο αυτό πρέπει να επικροτούμε κάθε άνθρωπο που βρίσκει το θάρρος να μιλήσει και να βοηθήσει με τη μαρτυρία του όλες τις «Σοφίες» που υποφέρουν σιωπηλά εκεί έξω, σπάζοντας με τη σειρά τους τη δικιά τους σιωπή μαζί την αλυσίδα της βίας..