ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Ο επιπολασμός του καρκίνου αυξάνεται συνεχώς και σύμφωνα με τις προβλέψεις υπολογίζονται 21,6 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις παγκοσμίως έως το 2030. Πρακτικά ένας στους τρεις ανθρώπους θα αναπτύξουν καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μεταξύ των κύριων παραγόντων κινδύνου, βρίσκουμε τον καπνό, το αλκοόλ, ιούς ή βακτήρια, την υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά και τη σωματική αδράνεια. Η σωματική δραστηριότητα είναι ένα ουσιαστικό ζήτημα τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στους καρκινοπαθείς.

Η εξάσκησή της μειώνει αφενός τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου, αφετέρου για τους ογκολογικούς ασθενείς, μειώνει τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη νόσο και τις θεραπείες, καθώς και τον κίνδυνο υποτροπής. Η προώθηση της φυσικής δραστηριότητας προσαρμοσμένης σε κάθε ογκολογικό ασθενή είναι επομένως θεμελιώδης. Οι κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν 150 λεπτά εβδομαδιαίας τακτικής σωματική δραστηριότητα μέτριας έντασης είτε αντίστοιχη έντονη δραστηριότητα 75 λεπτών εβδομαδιαίως.

Σωματική δραστηριότητα

Ως σωματική δραστηριότητα ή άσκηση ορίζεται «κάθε σωματική κίνηση που παράγεται από συστολή των σκελετικών μυών που οδηγεί σε αύξηση της ενεργειακής δαπάνης σε σχέση με την ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας». Η σωματική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται από τη συχνότητα, την ένταση, τον τύπο της και το χρόνο κατά τον οποίο διατηρήθηκε. Στον παρακάτω υπερσύνδεσμο παρατίθενται τα διάφορα πρωτόκολλα θεραπευτικής άσκησης για ασθενείς με καρκίνο ανά τύπο άσκησης (αερόβια, αντίστασης, βελτίωσης ευλυγισίας, yoga, pilates) και ανά είδος καρκίνου :Πρωτόκολλα Θεραπευτικής Άσκησης.

Οφέλη της σωματικής δραστηριότητας για ογκολογικούς ασθενείς

• Ενδυνάμωση της μυϊκής μάζας, μείωση της κόπωσης

Οι ογκολογικές θεραπείες συχνά οδηγούν σε σωματική εξασθένιση που μπορεί να καταλήξει σε σημαντική κόπωση. Αυτό θα οδηγήσει σε μείωση ή και διακοπή των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, προκαλώντας απώλεια της αυτονομίας. Ορισμένες φορές η σωματική αυτή αποδυνάμωση βιώνεται από τους ασθενείς ως το πιο επώδυνο σύμπτωμα, καθώς έχει και μεγάλη επίπτωση στην ψυχολογία τους. Η απώλεια λοιπόν της μυϊκής μάζας σχετίζεται σαφέστατα και με χαμηλότερο ποσοστό επιβίωσης στους ασθενείς με καρκίνο. Εν αντιθέσει η αύξησή της ωφελεί την ενεργό κινητικότητα, διατηρώντας την όρθια θέση και ισορροπία. Αυτό έχει αποδειχθεί επιστημονικά σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού όπου η τακτική σωματική άσκηση βασισμένη στη μυϊκή ενδυνάμωση κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας βελτίωσε τη δύναμή τους σε περισσότερο από το 40% των ασθενών.

• Δραστική μείωση του πόνου

Περισσότερο από το ένα τρίτο των καρκινοπαθών θα αναπτύξει χρόνιο πόνο, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε ψυχικό μαρασμό και μειωμένη δραστηριότητα επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα ζωής. Αρκετές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες δείχνουν μειωμένη αίσθηση του πόνου σε ασθενείς που συμμετέχουν σε προγράμματα σωματικής δραστηριότητας, όπως σε μία τυχαιοποιημένη μελέτη με ασθενείς με καρκίνο του μαστού που έλαβαν πρόγραμμα σωματικής άσκησης (μυϊκή ενδυνάμωση και διατάσεις για 90 λεπτά 3 φορές την εβδομάδα) και πέτυχαν μείωση του πόνου στον αυχένα και στους ώμους.

• Βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής ικανότητας

Η σωματική άσκηση είναι ένας παράγοντας για τη βελτίωση της καρδιο-αναπνευστικής ικανότητας και της μυϊκής λειτουργίας. Μια ανασκόπηση 56 τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών έδειξε ότι τα προγράμματα σωματικής άσκησης μέτριας έως υψηλής έντασης που λαμβάνουν χώρα πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τις ογκολογικές θεραπείες, βελτιώνουν τις λειτουργικές ικανότητες και την ποιότητα ζωής των ασθενών, με αποτέλεσμα καλύτερη σωματική λειτουργία κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία.

• Μείωση των παρενεργειών της  χημειοθεραπείας

Μια τυχαιοποιημένη μελέτη 230 ασθενών που πάσχουν από καρκίνο του μαστού ή του παχέος εντέρου που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με επικουρική χημειοθεραπεία δείχνει ότι η πρακτική της τακτικής σωματικής άσκησης (δύο φορές την εβδομάδα για το θεραπευτικό χρονικό διάστημα) μέτριας έως υψηλής έντασης, που συνδυάζει αερόβιες δραστηριότητες και δραστηριότητες αντίστασης, βελτιώνει τη λειτουργία της καρδιάς, τη μυϊκή δύναμη και την κόπωση. Η φυσική δραστηριότητα έχει επίσης επίδραση στη ναυτία, τον πόνο και τη δυσκοιλιότητα. Το ποσοστό επιστροφής στην εργασία και τις κοινωνικές δραστηριότητες είναι υψηλότερο σε αυτούς τους ασθενείς. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού που έλαβαν θεραπεία με δυνητικά καρδιοτοξική χημειοθεραπεία (ανθρακυκλίνες) και συμμετείχαν σε ένα εποπτευόμενο πρόγραμμα καρδιαγγειακής άσκησης, διατηρούν καλύτερη καρδιακή λειτουργία από αυτούς της ομάδας ελέγχου.

• Όφελος επί των παρενεργειών της ορμονοθεραπείας

Οι αντιορμονικές θεραπείες αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη και του μαστού. Στον καρκίνο του προστάτη, η καταστολή της ενδογενούς τεστοστερόνης μειώνει τη μυϊκή μάζα και τη δύναμη και επιταχύνει την απώλεια οστικής μάζας. Μία συστηματική ανασκόπηση 10 μελετών δείχνει ότι οι ασθενείς που εκτελούν πρόγραμμα μυϊκής ενδυνάμωσης (3 φορές την εβδομάδα καθ΄όλη τη διάρκεια των θεραπειών) παρουσιάζουν αύξηση στη μυϊκή μάζα, τη δύναμη, την αντοχή, με σαφή βελτίωση της κόπωσης και της ποιότητας ζωής.

Για τους ορμονοευαίσθητους καρκίνους του μαστού, οι αντιορμονικές θεραπείες είναι υπεύθυνες για παρενέργειες όπως η αρθραλγία σε περισσότερο από το 50% των ασθενών. Στις γυναίκες που λαμβάνουν ένα αναστολέα αρωματάσης, που υιοθετούν ένα καθιστικό τρόπο ζωής και παρουσιάζουν αρθραλγίες, η σωματική δραστηριότητα (150 λεπτά αερόβιας άσκησης την και 2 εποπτευόμενες συνεδρίες μυϊκής ενδυνάμωσης ανά εβδομάδα), μειώνει την ένταση πόνου κατά τουλάχιστον 30%. Μία άλλη μελέτη δείχνει ότι, σε ασθενείς που λαμβάνουν ταμοξιφαίνη, η σωματική άσκηση μπορεί να μειώσει τη λιπώδη μάζα και να αυξήσει την αντίστοιχη μυϊκή.

• Επίδραση επί του λεμφοιδήματος

Το λεμφοίδημα του άνω άκρου μπορεί να παρουσιαστεί μέχρι και στο 50% των ασθενών με καρκίνο του μαστού, μετά από συνδυασμένο μασχαλιαίο λεμφαδενικό καθαρισμό με ακτινοθεραπεία. Μια τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη μελέτη που περιλάμβανε 568 γυναίκες που υποβλήθηκαν σε παρόμοιες πρακτικές έδειξε ότι όσες έκαναν σωματική άσκηση στη συνέχεια, είχαν καλύτερο εύρος κίνησης του ομόπλευρου άνω άκρου από εκείνες που δεν έκαναν. Η μέτρια και προσαρμοσμένη σωματική άσκηση δεν έδειξε καμία συσχέτιση με την επιδείνωση του εγκατεστημένου λεμφοιδήματος, εν αντιθέσει βοήθησε στη μείωση του.

• Βελτίωση της σεξουαλικής δυσλειτουργίας

Οι ορμονικές θεραπείες σε συνδυασμό με τις χειρουργικές επεμβάσεις και την ακτινοθεραπεία στην περιοχή της λεκάνης μπορεί να οδηγήσουν σε σεξουαλική δυσλειτουργία. Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη που διεξήχθη σε ασθενείς με γυναικολογικό καρκίνο, το 50% ωφελήθηκε από τις ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών της πυέλου διάρκειας 4 εβδομάδων μεταθεραπευτικά, ασκήσεις οι οποίες βελτίωσαν τη δύναμη του πυελικού εδάφους και κατά συνέπεια την ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών.

Στους επιζώντες από καρκίνο του προστάτη, η στυτική δυσλειτουργία αποτελεί ένα από τα συχνότερα προβλήματα. Σε μια προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη, που διεξήχθη σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με ριζική προστατεκτομή, όσοι πραγματοποίησαν ασκήσεις ενίσχυση της πυέλου (μία φορά την εβδομάδα για διάστημα 3 μηνών μετεχγειρητικά) είχαν τριπλάσιες πιθανότητες να ανακτήσουν τη στυτική τους ικανότητα έναντι των υπολοίπων.

• Ελάττωση του κινδύνου επανεμφάνισης νόσου

Μία προοπτική μελέτη παρατήρησης 3000 ασθενών με καρκίνο του μαστού έδειξε ότι οι γυναίκες που εξασκούσαν 30 λεπτά αερόβιας άσκησης 5 φορές την εβδομάδα σε βάθος χρόνου παρουσίαζαν έως και 50 % χαμηλότερο κίνδυνο υποτροπής της ογκολογικής νόσου σε σύγκριση με τις γυναίκες με καθιστική ζωή.

Εν κατακλείδι, η ιδέα της σωματικής άσκησης θα πρέπει να προτείνεται στους ογκολογικούς ασθενείς άμεσα μετά τη διάγνωση της κακοήθειας καθώς (όσο φυσικά αυτό είναι δυνατό και εφόσον δεν υπάρχει κάποια ιατρική αντένδειξη) αποτελεί πλέον κομμάτι της θεραπευτικής προσέγγισης, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες.

Οι ασθενείς με προχωρημένη ογκολογική νόσο ή με επιπλοκές επί των θεραπευτικών χρησιμοποιούμενων μεθόδων, θα πρέπει να παραπέμπονται σε εξειδικευμένα προγράμματα που μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες τους. Στη σύγχρονη ολιστική φροντίδα που οφείλουμε να παρέχουμε στους ογκολογικούς ασθενείς μας, η σωματική άσκηση πρέπει να συνδυάζεται με τη διατροφική και ψυχολογική υποστήριξη ώστε να αποτελούν εφόδια στη μάχη του ασθενή με τον καρκίνο.

**Ο συγγραφέας του άρθρου παραμένει στη διάθεση των αναγνωστών για οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με τις επιστημονικές βιβλιογραφικές πηγές προέλευσης των πληροφοριών.

ΑΣΤΑΡΑΣ Ν. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ

ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ-ΟΓΚΟΛΟΓΟΣ

Επιμελητής Α Κλινικής Παθολογικής Ογκολογίας

ΑΣΤΑΡΑΣ Ν. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ