Συντήρηση γονιμότητας (social freezing) – κρυοσυντήρηση ωαρίων

Ρόμπερτ Ναϊντέτσκι, MD, PhD
Μαιευτήρας Γυναικολόγος με εξειδίκευση στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγική Ιατρική,
Επιστημονικά Υπεύθυνος της ΜΙΥΑ του ΙΑΣΩ Θεσσαλίας, Assisting Nature

Συντήρηση γονιμότητας (social freezing). Τι είναι;

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι συνεχόμενες κοινωνικές εξελίξεις έχουν μεταθέσει την ηλικία της τεκνοποίησης. Η γυναίκα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει τις συνθήκες ζωής που η ίδια επιθυμεί κι έπειτα να προγραμματίσει την τεκνοποίηση.

Η συντήρηση γονιμότητας δίνει στη γυναίκα τη δυνατότητα να επιλέξει το χρόνο τεκνοποίησης και να προγραμματίσει την υλοποίησή της ακόμα και σε μεγαλύτερη ηλικία με γενετικό υλικό καλής ποιότητας.

Αυτό σημαίνει ότι η συντήρηση γονιμότητας αποτελεί σωματική αλλά και συναισθηματική επιλογή. Είναι χαρακτηριστικό ότι προτιμάται ολοένα και περισσότερο, ενώ στο εγγύς μέλλον προβλέπεται ότι θα αποτελεί συχνό και καθημερινό φαινόμενο.

Υαλοποίηση ωαρίων (vitrification). Πώς γίνεται;

Η υαλοποίηση των ωαρίων (vitrification) έχει εισαχθεί στον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ART) προσφέροντας μοναδικές δυνατότητες.

Πρόκειται για το πρωτόκολλο κρυοσυντήρησης, σύμφωνα με το οποίο, υψηλές συγκεντρώσεις κρυοπροστατευτικού υλικού χρησιμοποιούνται μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα, ελαττώνεται απότομα η θερμοκρασία και εμβαπτίζεται άμεσα το βιολογικό υλικό σε υγρό άζωτο.

Κατά την υαλοποίηση των ωαρίων τα μόρια κινούνται ολοένα και λιγότερο. Καθώς η θερμοκρασία βρίσκεται κάτω των -100οC, δημιουργείται μια σταθερή δομή, μετατρέποντας ουσιαστικά το βιολογικό υλικό σε «υαλώδη» μάζα. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται η «κατάψυξη», με την πραγματική έννοια της λέξης και ο σχηματισμός πάγου, ως επακόλουθο.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό, πως η τεχνική είναι ιδιαίτερα γρήγορη, βελτιώνει θεαματικά την αποτελεσματικότητα της κρυοσυντήρησης, ενώ παράλληλα προσφέρει ποσοστά επιβίωσης ωαρίων, μετά την απόψυξη, που ξεπερνούν το 97%-99%.

Σε περίπτωση συντήρησης γονιμότητας, με τη μέθοδο αυτή, τα ωάρια διατηρούνται στην ηλικία της γυναίκας κατά την κατάψυξή τους, ανεξαρτήτως με το χρόνο απόψυξής τους. Αποφεύγεται μ’ αυτόν τον τρόπο η αρνητική επίδραση του χρόνου πάνω στην ποιότητα των ωαρίων μιας γυναίκας.

Κατάψυξη ωαρίων

Κατάψυξη ωαρίων σε νέες γυναίκες, ηλικίας 28 μέχρι 35 ετών με αποδεδειγμένο υψηλό δείκτη γονιμότητας μπορεί να θεωρηθεί ως  προληπτική πράξη και να εξασφαλίσει την προοπτική μιας νέας γενιάς γυναικών. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα τους διαφυλάξει τη μελλοντική δυνατότητα τεκνοποίησης, χρησιμοποιώντας, στην πλειοψηφία τους, ευπλοειδίες, τα κατεψυγμένα ωάριά τους.

Κατάψυξη ωαρίων σε γυναίκες ηλικίας 28 μέχρι 40 ετών με αποδεδειγμένο χαμηλό  δείκτη γονιμότητας αποτελεί αφενός προληπτική και αφετέρου θεραπευτική πράξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σ’ αυτές τις ηλικίες είναι πιθανόν να παρατηρηθεί ραγδαία πτώση της γονιμότητας που ίσως δυσκολέψει ή καταστήσει αδύνατη την τεκνοποίηση.

Από τι εξαρτάται η γυναικεία γονιμότητα;

Ηλικία

Οι γυναίκες γεννιούνται με σχεδόν 1 έως 2 εκατομμύρια ανώριμα ωάρια. Περίπου 400.000 από αυτά παραμένουν μέχρι την αρχή της εμμήνου ρύσεως, η οποία εμφανίζεται κοντά στην ηλικία των 12 ετών. Κατά τη διάρκεια κάθε περιόδου, χάνονται αρκετές εκατοντάδες ωάρια, χωρίς όμως, να επηρεάζουν την συνολική γονιμότητά τους. Αξίζει να λάβουμε υπόψιν ότι μόνο τα πιο υγιή ωοθυλάκια θα ωριμάσουν φυσιολογικά ωάρια, ικανά να γονιμοποιηθούν και να εξελιχθούν σε υγιή έμβρυα.

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η σταδιακή πτώση της γυναικείας γονιμότητας ξεκινάει στατιστικά από την ηλικία περίπου 28 ετών. Οι ερευνητές τονίζουν ότι μέχρι την ηλικία 32 ετών η διαδικασία αυτή είναι σταδιακή και αργή. Από την ηλικία 32 ετών όμως, η πτώση της γονιμότητας μπορεί να γίνεται ραγδαία σε πολλές γυναίκες, χωρίς να είναι δυνατόν ούτε να προβλεφθεί λεπτομερώς το χρονικό σημείο έναρξής της, ούτε η χρονική διάρκεια της διαδικασίας αυτής.

Τέλος, στην ηλικία των 40 χρονών, στις περισσότερες γυναίκες, ο δείκτης γονιμότητας είναι πολύ χαμηλός και δυσχεραίνει έντονα την προσπάθεια τεκνοποίησης.

Πού οφείλεται η πτώση της γυναικείας γονιμότητας;

• Στη σταδιακή, ηλικιακή μείωση αριθμού ωοθυλάκιων και ωαρίων
• Στη ραγδαία, ηλικιακή μείωση αριθμού ωοθυλάκιων και ωαρίων
• Στη σταδιακή ηλικιακή πτώση της ποιότητας των ωαρίων / ανώμαλη ωρίμανση ωαρίων, αύξηση ωαρίων με ανώμαλη γενετική δομή (παθολογικός καρυότυπος – ανευπλοειδίες). Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι στατιστικά η γυναίκα 40 ετών, μπορεί να παράγει το χρόνο 10 ωάρια από τα οποία μόνο τα 4 θεωρούνται φυσιολογικά και ευπλοειδικά.
• Στη ραγδαία ηλικιακή πτώση της ποιότητας των ωαρίων
• Σε απρόβλεπτα και επείγοντα συμβάντα και παθήσεις στη ζωή μίας νεαρής γυναίκας όπως : Ενδομητρίωση, χειρουργικές επεμβάσεις με μείωση όγκου ωοθηκικού ιστού.

Πώς γίνεται ο έλεγχος της γυναικείας γονιμότητας;

Ο καλύτερος τρόπος ελέγχου γυναικείας γονιμότητας είναι η ετήσια γυναικολογική εξέταση η οποία εστιάζει σε :

• υπερηχογραφική εκτίμηση αποθέματος των μικρών, ανώριμων ωoθυλακίων στις ωοθήκες, χρησιμοποιώντας δείκτη AFC ( Antral Follicular Count ). Ο δείκτης AFC > 10 εκφράζει το φυσιολογικό ωοθυλακικό απόθεμα.
• Μέτρηση και αξιολόγηση του βιοχημικού δείκτη αποθέματος της ωοθήκης ΑΜΗ ( Anti-Mullerian Hormone ). Η AMH είναι μια ορμόνη που παράγεται από τα ανώριμα ωοθυλάκια που βρίσκονται στο εξωτερικό στρώμα των ωοθηκών. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ωοθυλακίων, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα του AMH που μπορεί να ανιχνευτεί.
• Τα επίπεδα AMH πέφτουν καθώς μια γυναίκα μεγαλώνει, που σημαίνει ότι το επίπεδο της ΑΜΗ μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας της. Τα επίπεδα AMH μιας γυναίκας χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με άλλους δείκτες για να προσδιοριστεί το απόθεμα των ωαρίων της και ο τρόπος αντίδρασης στα φάρμακα γονιμότητας.
• Μέτρηση και αξιολόγηση των επιπέδων του FSH ( Follicular Stimulating Hormone ) και LH ( Lutenizing Hormone ) σε γυναίκες άνω των 34 ετών. Επίπεδα < 10IU – θεωρούνται φυσιολογικά και εκδηλώνουν φυσιολογικό μηχανισμό ωρίμανσης ωοθυλακίων στην διάρκεια εμμηνορρυσιακού κύκλου.

Διαδικασία «συντήρησης γονιμότητάς»

Όλη η διαδικασία συντήρησης γονιμότητας είναι απλή, σύντομη και χωρίζεται σε τρία στάδια :

1. Στάδιο προετοιμασίας για τη διαδικασία.

Διεκπεραίωση των απαραίτητων εξετάσεων όπως:

• FSH, LH, AMH (2-6 ημέρα του κύκλου)
• Γενική αίματος + PTT, PT
• Ομάδα αίματος + Rhesus
• TSH, T3, T4 (ορμόνες του θυρεοειδή
• HBSAg, anti HCV, HIV, VDRL
• Υπερηχογράφημα έσω γενετικών οργάνων
• Προμήθεια διεγερτικών φαρμάκων
• Ενημέρωση σχετικά με ισχύοντες κανόνες των άρθρων  του Ν 3305/2005/ Ν 4272/2014 / και όλες οι κανονιστικές Απόφασης της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής

2. Διαδικασία φαρμακευτικής διέγερσης και λήψης ωαρίων. Η διαδικασία φαρμακευτικής διέγερσης ωοθηκών έχει σκοπό την ωρίμανση μεγαλύτερου αριθμού ωοθυλακίων, προκειμένου να συλλεχθεί με ασφαλή τρόπο, όσο είναι δυνατόν μεγαλύτερος αριθμός ώριμων ωαρίων. Η φάση αυτή διαρκεί περίπου 10 μέχρι 14 ημέρες και τελειώνει με τη διαδικασία δια- κολπικής λήψης ωάριων. Τα σημερινά πρωτόκολλα διέγερσης με χρήση ανταγωνιστή, εξασφαλίζουν το μέγιστο έλεγχο, ασφάλεια και αποφυγή επιπλοκών και υπερδιεγέρσεων.

3. Κρυοσυντήρηση των “φυσιολογικών”, ώριμων, ληφθέντων ωαρίων με την μέθοδο υαλοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, όταν στο μέλλον η γυναίκα θα αποφασίσει να τεκνοποιήσει χρησιμοποιώντας τα κατεψυγμένα ωάρια της, αυτά θα αποψύχονται και θα γονιμοποιούνται με το σπέρμα του συντρόφου της ή του δότη που η ίδια θα επιλέξει, με τις μεθόδους της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Η σωστή ενημέρωση αλλά και η σωστή καθοδήγηση από έναν έμπειρο και εξειδικευμένο στην αναπαραγωγική ιατρική, επαγγελματία υγείας, έχει καθοριστικό ρόλο προκειμένου να γίνει σωστά η επιλογή ενός εξατομικευμένου πλάνου συντήρησης γονιμότητας.

Συνολικά, η αξία της Συντήρησης Γονιμότητας είναι αδιαμφισβήτητη από τους επιστήμονες ανά τον κόσμο και τα ποσοστά επιτυχίας της θεαματικά .